بسته بندی محصولات غذایی علاوه بر شرایط عمومی حاکم بر صنعت بسته بندی، شرایط خاص خودش را هم دارد. صنعت بسته بندی مواد غذایی نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا گسترده است و از جمله صنایعی‌ست که سبک زندگی مدرن به آن نیاز فراوان دارد.
در موضوع بسته بندی مواد غذایی علاوه بر اینکه کالا برای نگهداری، توزیع و بازاریابی آماده می‌شود، با مسئله‌ای به نام بهداشت بسته بندی مواجه هستیم. شاید رعایت بهداشت در تمام حوزه‌های بسته بندی چه غذایی و چه غیر آن عاملی است که باید مورد توجه قرار بگیرد، اما در زمینه بسته بندی مواد غذایی اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند.
بنابراین کاملا منطقی است که بسته بندی حبوبات و خوراکی های خشک مثل چیپس و بیسکوییت، پروتکل و روند بهداشتی سخت‌گیرانه‌تری نسبت به بسته‌بندی محصولات الکترونیکی یا کاغذی داشته باشد.
ویژگی بسته‌بندی‌های مواد غذایی :
پیش از اینکه به ویژگی های بسته بندی مواد غذایی بپردازیم، ابتدا باید بررسی کنیم، بسته بندی به صورت کلی چه مشخصه هایی باید داشته باشد. یک بسته بندی استاندارد باید بتواند این شرایط را در خود داشته باشد:
- قابلیت پذیرش چاپ بر روی بسته‌بندی
- قابلیت استفاده در ماشین های لفاف
- قابلیت دوخت در حرارت روی بسته
- شکل پذیری به کمک باد یا خلا یا فناوری های حرارتی
بسته بندی مواد غذایی علاوه بر این موارد نیازمندی ها و شرایط خاص دیگری هم باید داشته باشد که به شرح زیر است:
- شفافیت و درخشش سطح بسته برای رضایت و جلب نظر مشتری
- کنترل در انتقال رطوبت و بخار آب
- کنترل در انتقال سایر گاز ها مانند دی اکسید کربن، اکسیژن و نیتروژن
- تحمل تغییر درجه حرارت هنگام انبارداری، جا به جایی و فروش
- نبود مواد سمی در جنس بسته بندی
- ارزان و به صرفه بودن بسته بندی
- مقاومت در مقابل ضربه و فشارهای خارجی
بسته بندی مواد غذایی و تاریخچه آن :
بسته بندی از گذشته مورد توجه بوده است تنها شکل ارائه محصولات با امروز تفاوت داشته است. در گذشته مردم برای عرضه محصولات خود از ظروف مختلف استفاده می کردند و بدون اینکه به این مسئله دقت زیادی داشته باشند در واقع اشکال اولیه بسته بندی محصولات را به کار می بردند.
طبق نتایج به دست آمده از تحقیقات گفته می شود از حدود 8 قرن پیش از میلاد مسیح کالاها درون وسایلی همچون موارد زیر بسته‌بندی، حمل و جابجایی میشدند :
- پارچه
- ظروف گلی
- ظروف شیشه ای
- سبدهای حصیری و بافته شده
5 قرن پیش از میلاد بطری سازی در مصر رایج شد و همزمان با آن برای جابجایی پرنده ها اعم از مرغ و خروس و… از سبد های بافته شده از برگ درختان خرما استفاده می شد. در دهه 750 میلادی صنعت کاغذ سازی به خاورمیانه و سپس به اروپا رسید. اولین نشانه های چاپ و بسته بندی از چینی ها در سالهای دهه 860 میلادی به جا مانده است. در سال 1200 میلادی آهن و قلع اندود در بوهیما توسط کارگران کشف و ساخته شد ودر صنعت بسته بندی به کار رفت. در دهه 1570 میلادی آهن سفید شناخته شد و در قرن 17 میلادی صنعت کاغذ سازی به آمریکا رفت. استفاده از شیشه در صنعت بسته بندی از قرن 18 میلادی در انگلستان شروع شد و همزمان با آن از جعبه های لحیم شده نیز برای عرضه و بسته بندی مواد غذایی خشک استفاده می شد.
در سال 1804 میلادی نگهداری و بسته‌بندی مواد غذایی با روش های زیر رایج شد :
- دودی کردن
- خشک کردن
- بسته بندی به صورت کمپوت و کنسرو با استفاده از ظروف شیشه ای رواج یافت.
اگر نه تمام بسته، معمولا حداقل بخشی از بسته بندی مواد غذایی شفاف است و در آن از طلق یا پلاستیک استفاده می‌شود. چرا که مشتریان خرید محصولات غذایی علاقه دارند داخل محصول و خود کالا را بررسی کنند و از کیفیت آن مطمئن باشند.
در برخی از مواد غذایی مانند گوشت اگر بخش کمی از محصول شفاف باشد امکان دارد منجر به نارضایتی مشتری شود، اما در برخی محصولات دیگر مانند شیر، آرد، برنج یا حتی خشکبار نمایش تنها بخش کوچکی از محصول داخل بسته کفایت می‌کند. این مسئله در مورد بسته بندی هایی مانند چیپس، بسیکوییت و خوراکی های خشک ضرورت چندانی ندارد، هرچند که طراحی های بسته‌بندی زیادی وجود دارد که در بخش هایی از خود شفافیت را حفظ کرده‌اند. در بسته بندی این خوراکی های خشک بیشتر مسئله بر سر جلوگیری از ورود رطوبت و بخار آب به داخل بسته است.
فناوری های به کار رفته در بسته بندی :
برای هر کدام از نیازهایی که صنعت بسته‌بندی مواد غذایی به آن احتیاج پیدا می‌کند، دستگاه و ماشین آلات یا یک فناوری در نظر گرفته شده است. هر کدام از انواع مواد غذایی ویژگی منحصر به فرد خودش را دارد که در نتیجه نیاز به بسته بندی خاصی هم پیدا می‌کند که بتواند تمام مشخصه‌های یک بسته استاندارد را هم داشته باشد. این فناوری ها در زیر معرفی شده‌اند:
- ورق های جذب کننده اکسیژن برای کند کردن فرآیند اکسیده شدن چربی ها در محصولاتی که چرب هستند.
- ورق های خوراکی عایق بین محصولات داخل بسته برای کند کردن روند انتقال رطوب بین اجزای تشکیل دهنده یک ماده غذایی درون بسته که هر کدام فعالیت شیمیایی متفاوتی دارند.
- ورق های جذب کننده دی اکسید کربن.
- ورق های جذب کننده بوی نامطبوع چه از بیرون بسته به داخل و چه برعکس آن.
ورق های حساس به مایکرویو که در صورت افزایش دما و گرم شدن محیط باد می‌کند و مواد غذایی داخل بسته را حرارت می‌دهد. این ورق ها در بسته بندی موادی مثل سیب زمینی نیمه آماده، نان های صنعتی و نیمه صنعتی و یا ذرت نیمه آماده کاربرد دارند. نشانگر انجام فرآیند مایکرویو روی این بسته بندی ها چاپ شده است.
ورق های منتشر کننده بخار آب درون بسته به بیرون.
غیر از موارد گفته شده معمولا روی بسته‌بندی های مواد غذایی اطلاعات مهم و ضروری مبنی بر نحوه نگهداری کالا چاپ شده که شامل دمای لازم برای نگهداری از محصول (مثل مکان خشک و خنک، یا در یخچال، یا به دور از نور خورشید) می‌شود. گاهی هم هشدارهایی مبنی بر نگهداری نامناسب محصول روی بسته چاپ می‌شود که نشان می‌دهد در صورت فشار یا ضربه یا سوراخ بودن بسته محصول داخل آن دیگر قابل استفاده نیست یا مثلا باید دور از دسترس کودکان نگهداری شود.
کارخانه های بسته بندی مواد غذایی در ایران :
صنعت بسته‌بندی در ایران بسیار پراکنده است و این مسئله در عین اینکه چالش هایی را برای متصدیان و مسئولان این بخش به وجود آورده، مزایایی هم به همراه داشته است. در ایران کارخانه های تولید بسته بندی زیادی فعالیت می‌کنند که به بخش های زیر قابل تقسیم است:
- کارخانه یا واحد تولیدی بسته بندی کارتن
- کارگاه ها یا کارخانه های چاپ بسته بندی
- فروشندگان یا تولید کنندگان ماشین آلات و دستگاه های بسته بندی
- کارگاه ها و واحدهای تولیدی جعبه سازان بسته بندی
- تولید کنندگان ظروف پلاستیکی
- تولید کنندگان ظروف فلزی
- تولید کنندگان ظروف شیشه ای
- کارخانه های بسته‌بندی های پلاستیک
با توجه به تمرکز بیشتر سرمایه داران و تولیدکنندگان ایرانی در پایتخت، حضور حداکثری آنها در این محدوده از کشور قابل پیش بینی و طبیعی به نظر می رسد.
پر رونق‌ترین منطقه از نظر تولید بسته بندی (نه فقط بسته بندی مواد غذایی) را می‌توان شمال کشور دانست. از استان‌های خراسان شمالی گرفته تا استان های مجاور دریای خزر و شمال آذربایجان همگی فعالیت خوبی در زمینه بسته بندی دارند. هرچند که استان های شمالی کشور که بخاطر نزدیکی با دریا رطوبت بالایی دارند، روند رشد بسیار کندی را در بسته بندی طی کرده‌اند. استان خراسان شمالی هم با اینکه در بسته بندی فعال است و مواد غذایی چون زعفران و سایر محصولات کشاورزی همیشه خواهان صنعت بسته بندی در این بخش بوده اما از فرصت موجود برای پیشرفت و بروز خلاقیت استفاده نکرده و روند رشد آهسته‌ای دارد. فعالیت برخی کارخانه های بسته بندی دولتی یا غیرخصوصی هم در این منطقه جغرافیایی بی تاثیر نبوده است.
بخش شمال غربی کشور هم به علت مجاورت با ترکیه و رونق مسیر صادرات از این مرز پیشرفت خوبی در زمینه بسته بندی محصولات داشته‌اند و آینده روشنی دارند. در مقابل بخش جنوب شرقی کشور عملا فعالیتی در زمینه بسته بندی ندارد و برنامه و استراتژی برای سرمایه‌گذاری در این بخش هم انجام نمی‌شود.
برای مطالعه سایر تحقیقات گروه فتح علم عضو کانال ما بشوید
برای عضویت روی لینک زیر کلیک کنید
فتح علم : رسانه تخصصی علوم و مهندسی صنایع
برای عضویت در کانال اطلاع رسانی انجمن علمی صنایع غذایی دانشگاه یادگار امام(ره)
روی لینک زیر کلیک کنید
